Zachowek

Spadek można otrzymać na dwa sposoby – na mocy ustawy lub testamentu. W pierwszym przypadku to sam prawodawca decyduje w jakiej części majątek zmarłego przypada jego bliskim. Mechanizm ten nie ma natomiast zastosowania wówczas, gdy spadkodawca za swojego życia w ważnym testamencie zdecyduje co i komu przypadnie po jego śmierci. Co prawda może on w pełni rozporządzić w nim tym, co zgromadził za swojego życia, wybierając właściwie dowolnie co i komu przypadnie w udziale. Jednak w sytuacji, gdy spadkodawca w testamencie nie uwzględnił swoich bliskich, zyskują oni możliwość ubiegania się o tzw. zachowek. To z kolei oznacza, że nawet pominięci w testamencie nie tracą szans na otrzymanie pewnej części spadku.

Mówiąc najprościej zachowek to gwarancja otrzymania przez najbliższą rodzinę zmarłego pewnej części spadku, bez względu na postanowienia zawarte w testamencie. Wysokość tego rodzaju gwarancji uzależniona jest od stopnia relacji rodzinnych łączących daną osobę ze spadkodawcą oraz od ich sytuacji osobistej. Zgodnie z Kodeksem cywilnym zachowek przysługuje zstępnym (a więc np. dzieciom i wnukom), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy. Jeśli są oni trwale niezdolni do pracy wysokość należnego im zachowku wynosi 2/3 tej części spadku, którą otrzymaliby na mocy ustawy. Warto nadmienić, że zasadę tę stosuje się także wówczas, gdy uprawniony do zachowku jest małoletni, co w praktyce dotyczy jedynie zstępnych spadkodawcy. W każdym innym przypadku wysokość zachowku wynosi połowę wartości części, która przypadłaby uprawnionym w przypadku dziedziczenia ustawowego. Mówiąc inaczej, aby obliczyć wysokość zachowku zstępni, małżonek oraz rodzice muszą najpierw ustalić, jaka część spadku przypada im na mocy ustawy, a dopiero od tej części – w zależności od wskazanych powyżej okoliczności – określić jej 2/3 lub 1/2. Oczywiście obliczenie ułamku spadku, który należałby się uprawnionym do zachowku na mocy ustawy dokonuje się zgodnie z właściwymi przepisami Kodeksu cywilnego. Należy jednocześnie pamiętać, że przy operacji tej uwzględnia się także spadkobierców uznanych za niegodnych dziedziczenia oraz tych, którzy spadek odrzucili. W praktyce na to duże znaczenie, gdyż wielkość udziałów spadkowych należących się poszczególnym spadkobiercom ustawowym jest ściśle uzależniona od ilości osób powołanych do dziedziczenia oraz stopnia ich pokrewieństwa lub powinowactwa ze spadkodawcą.

Tak ustalonej części spadku uprawnieni do zachowku mają prawo domagać się od spadkobierców, a więc tych podmiotów, które otrzymały spadek – w tym przypadku na mocy testamentu. Przeważnie uregulowanie tego rodzaju należności następuje w gotówce, co z kolei oznacza konieczność wyceny wysokości zachowku. Jednak dokonując takiej kalkulacji trzeba pamiętać o obowiązku zaliczenia na poczet jego wartości niektórych darowizn przekazanych przez spadkodawcę ubiegającemu się o zachowek, a także zapisów windykacyjnych oraz sum wynikających z ewentualnego powołania do spadku. W tym obszarze trzeba pamiętać, że do zachowku nie dolicza się drobnych darowizn, zwyczajowo przyjętych w stosunkach rodzinnych, a więc np. przeciętnej wartości prezentów wręczanych z różnego rodzaju okazji. Poza tym na wielkość zachowku – tym razem już bez względu na wartość – nie mają wpływu darowizny dokonane więcej, niż przed dziesięciu laty przed śmiercią spadkodawcy oraz na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Ponadto do zachowku co do zasady nie dolicza się darowizn przekazanych przez zmarłego w czasie, gdy ten nie miał zstępnych oraz, w przypadku ustalania wartości zachowku należnego małżonkowi spadkodawcy, uczynionych przed zawarciem związku małżeńskiego. Jeżeli zaś do zachowku należy doliczyć darowiznę przekazaną przez spadkodawcę, konieczne jest precyzyjne określenie jej wartości. Tego zaś dokonuje się według stanu z chwili darowania, a cen właściwych na moment ustalania wartości zachowku. Przykładowo w przypadku, gdy przedmiotem darowizny zaliczonej do zachowku był samochód, jego wartość należy określić na chwilę ustalania wysokości zachowku – ze wszelkimi konsekwencjami wynikającymi z upływu czasu pomiędzy dokonaniem darowizny, a obliczaniem wartości zachowku. Tak wypracowaną kwotę po prostu odejmuje się od tej, która należy się uprawnionemu w związku z pokryciem zachowku.