Europejski nakaz aresztowania

Niektórzy myślą, że ucieczka za granicę po popełnieniu przestępstwa, jest dobrym sposobem na uniknięcie odpowiedzialności karnej. Tymczasem zarówno polskie, jak i międzynarodowe regulacje prawne, stwarzają szereg mechanizmów pozwalających na skuteczne poszukiwanie i zatrzymywanie przestępców bez względu na ich miejsce pobytu. Szczególnie interesującym rozwiązaniem w tej dziedzinie jest tzw. europejski nakaz aresztowania. Jak sama nazwa wskazuje dotyczy on jedynie państw tworzących Unię Europejską, jednak jest to niezwykle skuteczny sposób na zatrzymanie podejrzanych o popełnienie czynu zabronionego lub skazanych za ich sprawstwo. Stąd warto przyjrzeć się bliżej temu rozwiązaniu.

Wydanie europejskiego nakazu aresztowania jest możliwe tylko po spełnieniu przesłanek ściśle określonych w Kodeksie postępowania karnego. Podstawową jest istnienie podejrzenia, że osoba ścigana za przestępstwo podlegające jurysdykcji sądów polskich przebywa za granicą, na terytorium któregoś z państw członkowskich Unii Europejskiej. Jednak nawet wówczas, gdy tego rodzaju okoliczności się pojawią, nie oznacza to, że zawsze dopuszczalne jest wydanie tego rodzaju nakazu aresztowania. Kodeks postępowania karnego zabrania dokonania tej czynności – mówiąc najprościej – w przypadku drobnych spraw karnych. Stąd też nie mogą być ścigani europejskim nakazem ci, którym grozi kara pozbawienia wolności do roku lub którym już orzeczono karę lub inny środek polegający na pozbawieniu wolności w wymiarze nieprzekraczającym czterech miesięcy. Stąd też skazanych na tego rodzaju, bądź co bądź drobne, sankcje nie można przymusić do ich wykonania za pomocą europejskiego nakazu.
Wydanie europejskiego nakazu aresztowania jest wyłącznym uprawnieniem sądu okręgowego – oznacza to, że bez względu na to na jakim etapie znajduje się sprawa karna, w celu uzyskania takiego nakazu trzeba zwrócić się właśnie do sądu okręgowego. To zaś, jaki podmiot może złożyć taki wniosek uzależnione jest od stadium postępowania – na etapie przygotowawczym prawo to przysługuje prokuratorowi, natomiast w postępowaniu sądowym i wykonawczym, sądowi rejonowemu. Warto zasygnalizować, że w dwóch ostatnich przypadkach sąd okręgowy może wydać europejski nakaz aresztowania także z urzędu – a więc nawet bez złożenia jakiegokolwiek wniosku w tej sprawie.

Sama treść europejskiego nakazu została ściśle uregulowana przez ustawodawcę, a wystawia się go zgodnie ze wzorem wskazanym w rozporządzeniu. Wynika to z faktu, że nakaz jest kierowany do organów ścigania innego państwa, stąd trzeba mieć pewność, że otrzymają one wszelkie informacje potrzebne do jego wykonania. W praktyce najtrudniejszym problemem w tym obszarze jest ustalenie miejsca pobytu ściganego lub skazanego. Z tego względu – w przypadku, gdy polski sąd nie zna zagranicznego adresu poszukiwanego – przekazuje jego dane do jednostki policji współpracującej z Interpolem, dzięki czemu możliwe staje się zainicjowanie międzynarodowych poszukiwań.
Po ustaleniu miejsca pobytu poszukiwanego, prokurator lub sąd przekazuje do właściwych organów sądowych danego państwa europejski nakaz, informując o tym polskie Ministerstwo Sprawiedliwości. Co ważne nie jest konieczne, aby taki nakaz przesyłać pocztą – przepisy dają możliwość wykorzystania w tym celu środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość. Jednak warunkiem skorzystania z nich jest istnienie technicznej możliwości potwierdzenia autentyczności dokumentów, co w praktyce wyłącza korzystanie w tym obszarze ze zwykłych skrzynek mailowych.

Jednocześnie ustawodawca jasno uregulował sposób postępowania z zatrzymanym na mocy europejskiego nakazu aresztowania po jego przekazaniu do Polski. Jedną z najważniejszych zasad obowiązujących w tym zakresie jest zakaz ścigania go za inne przestępstwa, niż te, które zostały określone w europejskim nakazie lub wykonania jakichkolwiek kar nieujętych w tym dokumencie. Jednak – co nie jest niczym zaskakującym w przypadku polskiego systemu prawa – od zasady tej ustawodawca przewidział szereg wyjątków.
Pierwszym z wyjątków prowadzących do umożliwienia polskim sądom ściągania lub wykonywania kar za przestępstwa nieujęte w europejskim nakazie aresztowania jest wyrażenie zgody na takie działanie przez właściwe organy państwa, na terenie którego złapano poszukiwanego. Jednak zgoda ta musi zostać wydana w sposób wyraźny, a więc nie można jej domniemywać, ale polski sąd ma prawo sam wnioskować o wydanie takiej zgody. Poza tym sam oskarżony bądź skazany ma prawo zrzec się przysługującej mu na mocy omawianych tu przepisów ochrony, dzięki czemu niejako sam zwalnia sąd z ograniczeń wynikających z europejskiego nakazu aresztowania. Oczywiście tego rodzaju oświadczenie nie może być w żaden sposób wymuszone, gdyby zaś do tego doszło będzie ono po prostu nieważne.
Dalej powyższe ograniczenia nie znajdują zastosowania do sytuacji, w której skazany – co do którego wydano omawiany tu rodzaj nakazu aresztowania – wyjechał z Polski po upływie 45 dni licząc od dnia prawomocnego zakończenia postępowania karnego lub dobrowolnie powrócił na terytorium Rzeczypospolitej. Polski sąd ma również swobodę w zakresie dalszego postępowania z uciekinierem przekazanym przez inne państwo członkowskie, jeżeli w stosunku do niego nie orzeczono kary polegającej na pozbawieniu wolności lub w postępowaniu karnym nie zastosowano aresztu tymczasowego. Analogicznie traktuje się sytuację, w których za czyn, o który oskarża się poszukiwanego, nie grozi kara pozbawienia wolności, a jedynie grzywna lub ograniczenie wolności.
Należy także pamiętać, że każdy dzień faktycznego pozbawienia wolności po zatrzymaniu za granicą, zalicza się skazanemu na poczet kary, co w praktyce oznacza odjęcie tych dni od orzeczonej w Polsce jej długości. Jednocześnie zatrzymany powinien pamiętać, że wraz z europejskim nakazem aresztowania polskie władze mogą wnioskować o zajęcie w państwie, w którym przebywa poszukiwany, przedmiotu pochodzącego bezpośrednio z przestępstwa, a także służącego do jego popełnienia lub mogącego stanowić dowód w sprawie.

Ograniczenia w możliwościach postępowania z poszukiwanym, który został przekazany do Polski na mocy europejskiego nakazu aresztowania, przekładają się także na dopuszczalność jego „dalszego” przekazania władzom innego państwa w związku z popełnieniem przestępstw przed wykonaniem tegoż nakazu. Co do zasady na tego rodzaju czynność potrzeba – również wyraźnej – zgody sądu zagranicznego, który wydał daną osobę do Polski. Natomiast z wnioskiem o wyrażenie takiej zgody ze strony naszego kraju występuje sąd okręgowy, który ma obowiązek podać w nim wszelkie informacje, które należy umieścić w nakazie aresztowania. Dzięki temu sąd zagraniczny będzie mógł ocenić, czy rzeczywiście zachodzą przesłanki do dalszego przekazania podejrzanego lub skazanego. Procedury tej nie stosuje się m.in. w stosunku do tych, którzy sami wyrażą zgodę na dalsze wydanie.
Ponadto warto pamiętać, że państwo wykonujące europejski nakaz aresztowania ma prawo zastrzec, że wyda poszukiwanego pod warunkiem, iż orzeczona w Polsce kara zostanie wykonana na jego terytorium. Mówiąc inaczej korzystając z tego prawa państwo, w którym przebywał oskarżony godzi się na wydanie go do Polski tylko na czas trwania sprawy karnej. W takiej sytuacji, po prawomocnym zakończeniu postępowania, skazany wraca do państwa Unii Europejskiej, które go wydało. W praktyce takie rozwiązanie powoduje szereg trudności, wynikających chociażby z faktu, że poszczególne systemy prawa karnego państw Unii Europejskiej poważnie się różnią, przez co może dojść do sytuacji, w której państwo „wydające” będzie zobowiązane do wykonania kary orzeczonej w Polsce, a nieznanej swojemu ustawodawstwu. Z tego względu tego rodzaju mechanizmy są rzadko stosowane.
W zakresie swoich usług prawnych oferuję pomoc prawną osobom, które są poszukiwane europejskim nakazem aresztowania na skutek orzeczeń sądów w Szczecinie, jak również osobom, które zostały zatrzymane na terenie Szczecina w celu realizacji europejskiego nakazu aresztowania orzeczonego przez sąd zagraniczny.